Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ -
http://www.cagdas.aku.edu.tr/bs/bildiriler/calyilmaz.pdfAzerbaycan Cumhuriyeti, eski Türk boylarına ve devletlerine ait kültürel mirası üzerinde barındırması sebebiyle Türk dünyası için büyük önem taşımaktadır.
İnsanlık tarihinin de bilinen en eski yerleşim bölgelerinden biri olan Azerbaycan coğrafyası eski Türk kültür varlıklarından önemli bir kısmını da üzerinde barındırır. Nitekim bugün Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içinde kalan topraklarda tarihte birçok Türk boyu (Sakalar, Hunlar, Bulgarlar, Sarmatlar, Gobular, Kumanlar, Kıpçaklar, Kimekler, Peçenekler, Nogaylar, Hazarlar, Akhunlar, Ağaçeriler, Sabirler, Şirvanşahlar, Selçuklular, İldenizler, Harezmliler, İlhanlılar, Celayirler, Temürlüler, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler, Afşarlar, Kaçarlar, Osmanlılar…) yaşamış; bu topraklar ve bu topraklardaki her biri bir önceki dönemin âdeta devamı niteliğindeki eserler; milattan önceki dönemlerden bugüne kadar bazı Türk devletlerinin ve hanlıklarının kuruluşuna, gelişimine ve yıkılışına da tanıklık etmiştir.
Sonuç ve Öneriler1. Azerbaycan Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Eski Türk dönemine ait eserlerin bulundukları bölgeler sit alanı ilan edilerek buralardaki kültürel varlıklar koruma altına alınmalı; söz konusu bölgelerde faaliyet gösteren taş ve kum ocakları mutlaka kapatılmalıdır.
2. Bulundukları tarihî mekânlardan alınarak açık hava müzelerine, müzelerin bahçelerine, parklara, binaların önlerine konulan kültür ve uygarlık eserlerinin (koç, koyun, at, insan heykelli ve sanduka biçimli mezar taşlarının, petrogliflerin, damgalı taşların, kullanım eşyalarının…) restorasyon ve konservasyonları yapılarak kapalı mekâna taşınmaları sağlanmalı veya üzerelerine “örtü” uygulanmalıdır. Orijinal yerlerinde bulunanlar ise, bulundukları yerlerde (her türlü “koruma” önlemleri alınarak ve uygulanarak) muhafaza edilmelidirler.
3. Azerbaycan Cumhuriyetindeki müzeler çağdaş müzecilik anlayışına uygun olarak yeniden düzenlenmeli; müzelerdeki envanter jeolojik dönemler, yıllar esas alınarak değil; envanterin ait olduğu boy, soy, millet, devlet esas alınarak tasnif ve teşhir edilmeli; Türk dönemi için (özellikle de Ön Türk ve Eski Türk dönemlerine ait envanter için) hususî teşhir salonu oluşturulmalıdır. (Bu iş için Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı’nın(TİKA’nın) Moğolistandaki Türk Anıtları Projesi kapsamında gerçekleştirdiği Moğolistan Millî Tarih Müzesindeki “Türk Dönemi Teşhir Salonu” örnek alınabilir).
4. Azerbaycan Cumhuriyetindeki Ön Türk ve eski Türk dönemlerine ait envanterin (özellikle de yazıt biliminin ilgi alanı içine girenlerin yazıtların ( ve diğer grafiksel dil ögelerinin (petrogliflerin, damgaların…)) tespiti, derlenmesi, aratırılıp incelenmesi ve yayımlanması için akademik nitelikli uluslararası ekipler kurulmalı; kurulacak ekiplere her türlü destek sağlanmalı ve elde edilen materyaller albümler, kataloglar ve bilimsel araştırma-inceleme eserleri hâlinde çok dilli ve Türk dünyasındakilerle karşılaştırmalı olarak yayımlanmalıdır.
5. Azerbaycandaki Ön Türk ve Eski Türk dönemlerine ait envanterin tespiti ile ilgili araştırma ve incelemelere Azerbaycan’ın tarihî arazisindekiler (Ermenistan, Gürcistan, İran, Dağıstan…) de dâhil edilmelidir.
6. Azerbaycan’da tarihî eserlerin korunması, yok olmalarının / edilmelerinin önüne geçilmesi, alınıp satılabilen objeler olmalarının engellenmesi, yurt dışına kaçırılmalarının / çıkarılmalarının önlenmesi ve gelecek kuşaklara sağlıklı ve güvenli bir biçimde iletilebilmesi için kültürel varlıkların korunmasıyla ilgili ciddî çalışmalar yapılmalı; yasalar çıkartılmalıdır.
7. Azerbaycan Cumhuriyeti’ne ait toprakların önemli bir kısmı (%20’si) Ermenistan tarafından işgal edilmiştir. Söz konusu topraklarda bulunan ve her biri ait oldukları yerlerin “tapu senedi” niteliği taşıyan tarihî eserler Ermeniler tarafından ya yok edilmekte ya da üzerlerinde değişiklikler yapılarak Ermeni eseri olarak yayımlanıp / gösterilip hem bilim dünyası hem de dünya kamuoyu yanıltılmak istenmektedir. Ermenistan’ın işgal ettiği topraklardan çıkması, Türk kültür ve uygarlık eserlerini tahrip ve tahrif etmesinin önlenebilmesi için bilim adamları da gerekli tavrı göstermelidir
http://www.cagdas.aku.edu.tr/bs/bildiriler/calyilmaz.pdf
