Khazar Türkleri

KHAZAR TÜRKLERİ

Khazar halkı Orta Asya kökenli bir Türk boyu olup MS. 5. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar varlıklarını sürdürmüşlerdir. Zamanla çevrelerini Kiev Rusları ile Bizans imparatorluğu batı ve güney-batı sınırlarında Hıristiyan dininin baskısını arttırıyordu. 10. yüzyıldan itibaren de güneyden ve güney-doğudan gelen İslam orduları ile savaş halinde oldular. Bu iki güçlü dini baskıya karşı koymak için Hazar yöneticileri Musevi dinine geçmeyi kendi bağımsızlıklarını korumak açısından daha uygun buldular. (Kaynak: 13. Kavim, Arthur Köstler, 1976, ve The History of the Jewish Khazars, Douglas M. Dunlop, 1967)

Dilleri Türkçe olan ve yazıları da Orhun abecesine son derece benzeyen bu ulusun -1200’lü yılları sonlarına doğru- Moğol saldırıları sonunu getirmiştir. Batıya ve güney-batıya doğru dağılmak zorunda kalan Hazar halkı Bulgarlara, Macarlara ve Almanlara karışarak tarih sahnesinden silinmişlerdir.

Hazar denizi adını Hazar adından alır. Asıl şekli KHAZAR olan bu adın aslı OKH-AS-ER olup, OK ve AS boylarının erleri oldukları anlaşılıyor. KHAZARİA adının ise, OKH-AS-ER-ÖYÜ (KHASER ülkesi) anlamına gelmektedir. İyi ata binen Khazar savaşçıları batıdaki ordularda Hussard olarak görev almışlardır. Yakın tarihe kadar Hazar halkının küçük topluluklar halinde Litvanya’da ve Ukranya’da Kırım yarımadasında yaşadıkları biliniyor.
Ukranya’nın başşehri olan Kiev de Hazar Türkleri tarafından kurulmuştu. Kiev adı KIYI-EV sözlerinin bitişmesi sonucu oluşmuştur. (Kaynak: An Introduction to the History of Khazaria, Kevin Alan Brook, 1999) Diğer Khazar şehirleri Sarkel, Atil (Etil), Tmutorokan, Kerç ve Samander.

Hazarların yazısına bir örneği üstte görüyoruz. Bu altı harfli Hazar sözcüğü 10. yüzyılda yazılmış olan bir mektubun en altında kayıtlı olan OKHQURÜM sözüdür. (Kaynak: Yukarıda verilen Kevin Alan Brook, 1999) Sağdan sola doğru ilk harf Orhon abecesinden dönüşerek değişime uğramış OKH sesini veren şekildir. Daha sonra bu şeklin bilinen K harfine dönüştüğünü gördük.

Alttaki mor harfler değişikliğe uğramamış Orhon harfleridir. Hemen altında bugün kullanmakta olduğumuz Latin harfleri ve en üstte asıl KHAZAR harfleri görülüyor. (En yukarıda ise metnin orjinali yer almakta) Anlaşılan okuyan kişi OKUDUM yazmak yerine OKURUM şeklinde geçmiş zaman yerine geniş zamanı kullanmayı tercih etmiştir.

Size Khazar Türkçesinden birkaç örnek cümle sunayım:

Kaytmamen artkarı sezimden. (Sözümden asla dönmem)

Bu ifadede Kaytmamen, bugün biraz da argo olmuş /kaytarmam/ olmaktadır. Artkarı ise “art” /geri/ demek olduğundan /geriye dönmem/ demektir. Sezimden ise açıkça /sözümden/ olmaktadır. Ancak cümlenin devrik olduğuna dikkat çekmek isterim.

Da algışladı allarnı tangrı. (Ve onları Tanrı kutsadı)

Bu ifadede baştaki “da” bizim kullandığımız /ve/ olmaktadır. Algışladı ise /alkışladı/ yani kutladı veya kutsadı anlamını taşıyor. Allarnı sözü ise /onları/ demek oluyor.

Sendir otnu suvba, yamanlıknı dostlukba. (Ateş suyla, düşmanlık dostlukla söndürülür).

Bu ifadede sendir /söndür/, suvba /suyla/, yamanlıklı /düşmanlık/ olduğu görülmektedir.

Doç. Dr. Haluk BERKMEN